Czy pasażerowi odwołanego lotu należy się odszkodowanie za poniesione koszty lub zadośćuczynienie za stres?

Chaos na lotnisku w Krakowie

W ubiegłym tygodniu złe warunki atmosferyczne sparaliżowały prace lotniska w podkrakowskich Balicach. Pasażerowie lotów do Katanii, Marsylii, Londynu i Oslo byli przez wiele godzin narażeni na chaos informacyjny i brak pomocy ze strony przewoźnika.

Największe perturbacje dotknęły podróżujących do Katanii. Otrzymywali kolejno komunikaty o opóźnieniu lotu, przekierowaniu na lotnisko w Katowicach, czy wreszcie o odwołaniu lotu. Niektórzy na własny koszt musi organizować transport powrotny z Katowic – skąd miał rozpocząć się przekierowany lot – z powrotem do Krakowa.

Przewoźnik przeprasza

Przewoźnik Ryanair w komunikacie prasowym “szczerze przeprosił wszystkich klientów dotkniętych opóźnieniami i odwołaniami” oraz zapewnił, że wszyscy klienci odwołanych lotów “zostali poinformowani drogą mailową lub sms-ową o przysługujących im możliwościach, takich jak zwrot kosztów lub zmiana trasy lotu.”

Prawa pasażerów odwołanych lotów

Zgodnie z unijnym rozporządzeniem (WE) nr 261/2004, pasażer odwołanego lotu może liczyć ze strony przewoźnika na:

1. zwrot pieniędzy za bilet albo zmianę planu podróży – to pasażer decyduje, które z proponowanych przez przewoźnika rozwiązań wybiera (art. 8 rozporządzenia);
2. opiekę zależnie od okoliczności rozumianą jako zapewnienie bezpłatnych posiłków lub napojów, zakwaterowanie w hotelu, transport między lotniskiem a hotelem (art. 9 rozporządzenia);
3. zryczałtowane odszkodowanie w kwocie 250-600 EUR w zależności od długości odwołanego lotu (art. 7 rozporządzenia). Odszkodowanie to nie przysługuje jednak, jeżeli odwołanie lotu jest spowodowane wystąpieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.
4. dalsze odszkodowanie (art. 12 rozporządzenia) – przyznawane na podstawie Konwencji montrealskiej lub przepisów prawa krajowego w razie wykazania przez pasażera, że zryczałtowane odszkodowanie z art. 7 nie rekompensuje w pełni doznanej przez pasażera szkody materialnej i niematerialnej (krzywdy). Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z 24.02.2016 r., I CNP 7/15) dalszego odszkodowania można dochodzić tylko wówczas, gdy pasażer ma prawo do zryczałtowanego odszkodowania z art. 7 rozporządzenia.

Co z odszkodowaniem w razie nadzwyczajnych okoliczności?

No dobrze, ale co z odszkodowaniem za poniesione przez pasażera koszty, jeżeli przyczyną odwołania lotu były nadzwyczajne i nieuniknione okoliczności? Tak jak w przypadku pasażerów odwołanego lotu do Katanii, którzy z własnej kieszeni musieli zapłacić za transport z Katowic do Krakowa.

W myśl art. 5 ust. 3 rozporządzenia nie przysługuje im zryczałtowane odszkodowanie wskazane w art. 7 rozporządzenia, ponieważ lot został odwołany z powodu złych warunków atmosferycznych. Czy mogą więc domagać się zwrotu tych kosztów od przewoźnika?

Tak. Źródłem ich roszczeń nie będzie wówczas art. 7 rozporządzenia (ryczałtowe odszkodowanie), lecz art. 8 ust. 3 rozporządzenia, w którym wskazano, że przewoźnik lotniczy ponosi koszt transportu pasażera między lotniskami.

Co gdy przewoźnik nie wywiązuje się z obowiązku pomocy i opieki?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie C-83/10 (A.S. Rodriguez i in. przeciwko Air France) wyjaśnił, w jakim trybie powinny być pasażerom rekompensowane szkody wynikłe z niewłaściwego wywiązania się przez przewoźników z obowiązków, jakie nakłada na nich rozporządzenie (WE) nr 261/2004.

“Roszczenia pasażerów w transporcie lotniczym wynikające z uprawnień im przyznanych przez rozporządzenie nr 261/2004, takich jak uprawnienia przewidziane w art. 8 i 9 tego rozporządzenia, nie mogą zostać uznane za wchodzące w zakres „dalszego” odszkodowania w rozumieniu określonym w pkt 38 niniejszego wyroku.

Jednakże, jeżeli przewoźnik lotniczy uchybia zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 8 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, pasażerowie są uprawnieni do wystąpienia z żądaniem odszkodowania na podstawie przesłanek wskazanych w tych dwóch artykułach.“

Co z naprawieniem szkody niematerialnej?

Pojęcie naprawienia szkody niematerialnej (krzywdy) pojawia się w orzecznictwie TSUE oraz polskiego Sądu Najwyższego w kontekście świadczeń z art. 7 i 12 rozporządzenia (zryczałtowane odszkodowanie i dalsze odszkodowanie). Nie ulega wątpliwości, że celem tych świadczeń ma być naprawienie doznanych przez pasażerów szkód majątkowych oraz niematerialnych dolegliwości związanych z odwołanym lub opóźnionym lotem.

Wątpliwości pojawiają się w kontekście doznanych przez pasażerów szkód niematerialnych w związku z odwołanym lotem (stres, poczucie niepewności, uciążliwa podróż) w sytuacji, gdy przyczyną odwołania były nadzwyczajne i nieuniknione okoliczności. Jak wiemy, zryczałtowane odszkodowanie z art. 7 rozporządzenia oraz dalsze odszkodowanie z art. 12 rozporządzenia w takim przypadku nie przysługują.

Z cytowanego wyżej orzeczenia TSUE wynika, że pasażer może domagać się zwrotu kosztów poniesionych na skutek nienależytego wykonania przez przewoźnika obowiązku pomocy i opieki (art. 8 i 9 rozporządzenia), czyli naprawienia szkody materialnej.

Otwartą pozostaje kwestia, czy z art. 8 i 9 rozporządzenia lub innych przepisów można w takiej sytuacji wyprowadzić prawo pasażera do naprawienia szkody niematerialnej, jakiej doznał on na skutek nieprawidłowych działań przewoźnika w obliczu odwołanego lub opóźnionego lotu (stres wywołany chaosem informacyjnym czy pozostawieniem pasażerów bez należytej opieki i pomocy).

Patrząc na kierunek wykładni przepisów rozporządzenia (WE) nr 261/2004 wydaje się, że nie powinno się wykluczyć takiego prawa. Wszak TSUE wielokrotnie podkreślał, że przedmiotowe rozporządzenie zakreśla minimalny zakres ochrony pasażera, a także akcentował (co prawda w odniesieniu do art. 12 rozporządzenia), że pasażer powinien mieć prawo do rekompensaty całości szkód, jakich doznał w wyniku uchybienia przez powoźnika jego zobowiązaniom.